ΕΑΜ

(Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο). Ελληνική αντιστασιακή οργάνωση που έδρασε στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, κατά τη διάρκεια της Κατοχής. Οι προσπάθειες για τη δημιουργία μίας οργάνωσης του είδους άρχισαν τον Μάιο του 1941 με την πρωτοβουλία πολιτικών παραγόντων και προσωπικοτήτων. Όσα κόμματα συμφώνησαν τελικά με τη δημιουργία του EAM, που υπήρξε η πολυπληθέστερη αντιστασιακή οργάνωση σε αριθμό μελών, προχώρησαν στην ίδρυσή του στις 27 Σεπτεμβρίου 1941. Ιδρυτικά μέλη υπήρξαν το Κομουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας, το Σοσιαλιστικό Κόμμα Ελλάδας και μερικές μικρότερες πολιτικές ομάδες. Στην πορεία του αγώνα προσχώρησαν το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας, η Δημοκρατική Ένωση, η Σοσιαλιστική Ένωση και διάφορες οργανώσεις. Σκοποί του EAM, όπως διατυπώθηκαν στην ιδρυτική του συμφωνία, ήταν η «απελευθέρωσις του Έθνους από τον ξένον ζυγόν και η απόκτησις της πλήρους ανεξαρτησίας της χώρας», ο «σχηματισμός προσωρινής κυβερνήσεως του EAM, αμέσως μετά την εκδίωξιν των κατακτητών, μοναδικός σκοπός της οποίας θα είναι η προκήρυξις εκλογών διά Συντακτικήν Εθνοσυνέλευσιν, με βάσιν την αναλογικήν, ίνα ο λαός αποφανθεί κυριαρχικώς επί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του» και «η κατοχύρωσις του κυριαρχικού τούτου δικαιώματος του ελληνικού λαού, όπως αποφανθεί περί του τρόπου της διακυβερνήσεώς του, από πάσαν αντιδραστικήν απόπειραν, ήτις θα τείνει να επιβάλει εις τον λαόν λύσεις αντιθέτους προς τα επιθυμίας του, και η εκμηδένισις δι’ όλων των μέσων του EAM και των οργάνων που το αποτελούν πάσης τοιαύτης αποπείρας». Οι αγώνες του EAM άρχισαν με κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις το φθινόπωρο του 1941. Στις 28 Οκτωβρίου του ίδιου χρόνου έκανε την επίσημη εμφάνισή του με διάγγελμά του· ταυτόχρονα, από την άνοιξη του 1942, άρχισε η συστηματική οργάνωση του ένοπλου τμήματός του, που ονομάστηκε Ελληνικός Λαϊκός Απελευθερωτικός Στρατός (ΕΛΑΣ). Συνολικά ο ΕΛΑΣ απασχόλησε με τη δραστηριότητά του 10 έως 12 εχθρικές μεραρχίες. Στις περίπου 600 μάχες που έδωσε προκάλεσε πολλές απώλειες στον εχθρό: περισσότεροι από 30.000 άντρες σκοτώθηκαν, τραυματίστηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Στις περιοχές οι οποίες απελευθερώθηκαν από τον ΕΛΑΣ και πήραν την επωνυμία Ελεύθερη Ελλάδα, δημιουργήθηκαν λαϊκοί θεσμοί τοπικής αυτοδιοίκησης, γεγονός ενδεικτικό των κοινωνικοπολιτικών τάσεων αυτής της αντιστασιακής οργάνωσης. Οι τάσεις αυτές προκάλεσαν την αντίδραση κυρίως του αγγλικού παράγοντα και, ως αντιστάθμισμα, άρχισαν να δημιουργούνται και ένοπλα τμήματα φιλοαγγλικής κατεύθυνσης. Τον Δεκέμβριο του 1942 έγινε προσπάθεια για την εξομάλυνση των διαφορών, με βάση την αποδοχή από το EAM και τα πολιτικά κόμματα της αρχής του μελλοντικού σχηματισμού κυβέρνησης εθνικής ενότητας που θα έλυνε το πολιτειακό με δημοψήφισμα και θα διενεργούσε εκλογές συντακτικής συνέλευσης, για την ψήφιση του καταστατικού χάρτη της χώρας. Τα γεγονότα όμως πήραν τελικά άλλη τροπή, γιατί η Μεγάλη Βρετανία, στη σφαίρα της επιρροής της οποίας βρισκόταν η Ελλάδα, δεν ευνοούσε την κατάργηση του βασιλικού θεσμού και τη δημιουργία κενών στην όλη πολιτική της στα Βαλκάνια. Στο μεταξύ είχε συγκροτηθεί στην Ελεύθερη Ελλάδα Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΕΑ), που αποτελούσε, ουσιαστικά, τοπική κυβέρνηση. Η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση, με πρωθυπουργό τον Γεώργιο Παπανδρέου, δέχτηκε τη διεξαγωγή συνομιλιών με το EAM, τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις και τα πολιτικά κόμματα. Έτσι, τον Μάιο του 1944 συγκλήθηκε η λεγόμενη διάσκεψη του Λιβάνου. Στις 2 Σεπτεμβρίου 1944 το EAM δέχτηκε να συμμετάσχει στην κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με 6 υπουργούς. Στο μεταξύ, έπειτα από συμφωνία μεταξύ ελληνικής και βρετανικής κυβέρνησης (Καζέρτα Ιταλίας, 26 Σεπτεμβρίου 1944), αγγλικά στρατεύματα θα αποβιβάζονταν στην Ελλάδα με αρχηγό τον στρατηγό Ρόναλντ Σκόμπι, «στρατηγό διοικούντα τας εν Ελλάδι στρατιωτικάς δυνάμεις». Η αποβίβαση πραγματοποιήθηκε το φθινόπωρο του 1944. Μετά την αποβίβαση, η εντολή του Σκόμπι για τον αφοπλισμό του ΕΛΑΣ οδήγησε στην παραίτηση των υπουργών του EAM από την κυβέρνηση. Στις 3 Δεκεμβρίου 1944 συγκροτήθηκε μεγάλη διαδήλωση από οπαδούς του στην Αθήνα, που κατέληξε σε σύγκρουση με την αστυνομία με πολλούς νεκρούς. Η κηδεία τους, που έγινε την επομένη, κατέληξε σε νέα πολύνεκρη σύγκρουση και στην κήρυξη του στρατιωτικού νόμου. Οι αγγλικές στρατιωτικές δυνάμεις ήρθαν σε σύγκρουση με τους άντρες του ΕΛΑΣ, που διήρκεσε 33 μέρες και κατέληξε στη νίκη των πρώτων (βλ. λ. Δεκεμβριανά). Το EAM υποχρεώθηκε να συνάψει στις 11 Ιανουαρίου 1945 ανακωχή και στις 2 Φεβρουαρίου να αρχίσει διαπραγματεύσεις με τη νέα ελληνική κυβέρνηση του Νικολάου Πλαστήρα, που διαδέχτηκε τον Γεώργιο Παπανδρέου. Στις 12 Φεβρουαρίου υπογράφηκε συμφωνία, γνωστή ως συμφωνία της Βάρκιζας, που προέβλεπε την αποστράτευση του ΕΛΑΣ και του ΕΛΑΝ (ναυτικές δυνάμεις του EAM). Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, η οργάνωση του EAM μετατράπηκε σε συνασπισμό κομμάτων, αλλά στις εκλογές της 31ης Μαρτίου 1946 δεν πήρε μέρος. Μετά την επιστροφή του Γεωργίου Β’, έπειτα από αμφισβητούμενης γνησιότητας δημοψήφισμα (Σεπτέμβριος 1946), επακολούθησε έκρυθμη κατάσταση πολιτικών αντεκδικήσεων που κατέληξε στην εκτός νόμου θέση των εαμικών κομμάτων και τη διάλυσή τους. Ανεξάρτητα ωστόσο από τις ακρότητες και, συχνά, την εμπάθεια που χαρακτηρίζουν την πολιτική εκείνη περίοδο, η συμβολή του EAM στην Αντίσταση ήταν μεγάλη. Η αντιστασιακή αυτή οργάνωση υπήρξε άλλωστε η σημαντικότερη ελληνική οργάνωση του είδους, με διασυνδέσεις σε όλες τις περιοχές του κατεχόμενου ελληνικού εδάφους. Ο πρώτος πυρήνας των ενόπλων αντιστασιακών σωμάτων δημιουργήθηκε στην Αθήνα, τον Οκτώβριο του 1941, από μερικούς μόνιμους αξιωματικούς του στρατού και πήρε την ονομασία Στρατιωτικό Κέντρο Αντίστασης. Αργότερα μετονομάστηκε σε ΕΛΑΣ και η συγκρότησή του ανακοινώθηκε επίσημα από το EAM στις 16 Φεβρουαρίου 1942. Τα τμήματα του ΕΛΑΣ άρχισαν τη δράση τους το καλοκαίρι του 1942, αλλά η πρώτη σοβαρή σύγκρουση με τους κατακτητές σημειώθηκε στις 9 Σεπτεμβρίου 1942. Επακολούθησε η ανατίναξη της γέφυρας στον Γοργοπόταμο από τις ενωμένες δυνάμεις του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ (25 Νοεμβρίου 1942) και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν πολλές επιχειρήσεις μικρής ή μεγάλης κλίμακας. Στις 2 Μαΐου 1943 ιδρύθηκε το Γενικό Στρατηγείο του ΕΛΑΣ με στρατιωτικό αρχηγό τον στρατηγό Στέφανο Σαράφη. Οι δυνάμεις που τελούσαν υπό τις διαταγές του έφτασαν στην περίοδο της απελευθέρωσης τους 90.000 μόνιμους και 50.000 εφεδρικούς μαχητές. Αντάρτες του ΕΑΜ. Η πατριωτική τους δράση αναγνωρίστηκε με καθυστέρηση 38 ετών (φωτ. από την έκδ. «100 + 1 χρόνια Ελλάδα»). Τον Φεβρουάριο του 1942, το ΕΑΜ ανακοίνωσε την ίδρυση του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (ΕΛΑΣ) (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Υποστήριξη στο ΕΑΜ από τους άντρες του Πολεμικού Ναυτικού (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).